2 σχόλια:
- Κατά τη γνώμη μου δεν υπάρχει πουθενά ο προσδιορισμός ότι ο Αυγερινός φαινόταν από το λιμάνι του Φόρκυνα της Ιθάκης όπου οι Φαίακες ξεμπαρκάρισαν τον Οδυσσέα και άρα κίταγε (το λιμάνι) προς Ανατολή.ΑπάντησηΔιαγραφή
Οι στίχοι της ραψωδίας ν – 95 :
«Σὰν πρόβαλε τὸ φωτερὸ τ' ἀστέρι ποὺ στὰ οὐράνια
τῆς νυχτογέννητης αὐγῆς πρωτομηνάει τὴ φέξη,
τὸ πλοῖο τὸ πελαγόδρομο ζύγωνε πιὰ στὸ Θιάκι»,
πιστοποιούν μόνο την ώρα που προσέγγιζε το πλοίο στο λιμάνι και φυσικά από το πέλαγο ανοιχτά βλέπει κανείς ελεύθερα όλα τα αστέρια.
Αλλά και αν ακόμα δεχτούμε ότι ήταν μέσα στο λιμάνι τα χαράματα, με ποιόν τρόπο θα μας περιέγραφε την ώρα της άφιξης ο ποιητής?
Η έκφραση τώρα, "ΘΑΡΩ ΠΕΖΟΣ ΔΕΝ ΗΡΘΕΣ ΣΕ ΙΘΑΚΗ" την οποία χρησιμοποιούν κατά κόρον οι υποστηριχτές της Λευκαδίου θεωρίας έχει δύο αναλύσεις:
Είτε στην Ιθάκη μπορούσες να πάς δύσκολα και με τα πόδια πράγμα που πιστοποιεί ότι η Ιθάκη ήταν τμήμα της Κεφαλονιάς (Ησίοδος), είτε (και το πιθανότερο κατ΄ εμέ) αναφέρεται σκωπτικά δείχνοντας ότι δεν υπάρχει περίπτωση να μην χρησιμοποίησε κανείς πλοίο για να βρεθεί στην Ιθάκη.
Αυτά για να ξεμπερδέψουμε κατά το δυνατόν την συγκεκριμένη αφήγηση της Οδύσσειας.
χα χα. - ΑΥΤΟ ΜΕ ΤΟΝ ΑΥΓΕΡΙΝΟ,, ΜΟΥ ΤΟ ΣΧΟΛΙΑΣΕ ΚΑΙ Ο ΛΕΥΚΑΔΙΤΗς ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΣΑΝ ΦΟΡΚΥΝΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΝΙΚΗΤΑ ΝΟΜΙΖΩ,,ΔΥΤΙΚΑ ΤΗς ΛΕΥΚΑΔΑΣ,
- Babis Katsimpas Μελετήστε λίγο πιο προσεκτικά τον Όμηρο. Το κείμενο γράφει πως:
«Όταν ανέβηκε ψηλά το λαμπερό τ’ αστέρι, που αυτό προπάντων έρχεται και διαλαλεί πως βγήκε το φέγγος της Αυγής της πρωϊνογεννημένης, τότε πια είχε σιμώσει στο νησί το πελαγίσιο πλοίο.
(Οδύσσεια ν 93 - 106 απόδ. Ζευγώλη)
Ότι δηλαδή το πλοίο ήταν ΚΟΝΤΑ ΣΤΟ ΝΗΣΙ όταν φάνηκε το αστέρι και όχι όταν ήταν ήδη στο λιμάνι του Φόρκυνα. - ΑΛΛΑ Ας ΤΟ ΑΦΗΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΑΥΤΟ,, ΟΠΩς ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΖΟΣ ΘΑΡΩ ΔΕΝ ΗΡΘΕς , ΠΟΥ ΣΕ ΟΛΕς ΤΙς ΘΕΩΡΙΕς ΕΚΤΟΣ ΓΙΑ ΙΘΑΚΗ ΚΟΛΛΑΕΙ!ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΜΑς ΑΤΟΥ ΕΙΝΑΙ Ο ΖΕΦΥΡΟΣ ΠΟΥ ΦΥΣΗΞΕ ΝΑ ΦΥΓΕΙ Ο ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ,,,, ΕΚΕΙ ΚΡΑΤΑΜΕ ΑΣΣΟ ΣΤΟ ΜΑΝΙΚΙ,, ΚΑΙ ΕΧΟΥΜΕ ΤΟ ΠΡΟΒΑΔΙΣΜΑ ΣΤΙς ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΕς,,ΣΥΝ ΦΥΣΙΚΑ ΤΟΝ ΤΑΦΟ ΟΔΥΣΣΕΑ
ΒΙΝΤΕΑΚΙΑ, ΚΑΙ ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΔΡΑΣΕΙΣ ,ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΠΟ ΠΟΡΟ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ,ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ
POROSNEWSTV.BLOGSPOT.COM
Οδυσσέας: Αυτή είναι η πατρίδα μου
Ομηρική Ιθάκη, ευδιάκριτη και ξέφαντη
Αφιερωμένο σε όλους τους Ελληνες και ειδικά στους Κεφαλονίτες
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
Συνοπτικά και εστιάζοντας στην ουσία, παρουσιάζουμε τις κυριότερες θέσεις και τα συμπεράσματα από την 28ετή έρευνα της Εταιρείας Μελετών Προϊστορικής Κεφαλονιάς, της οποίας έχω την τιμή να είμαι αντιπρόεδρος, σχετικά με την ταυτοποίηση της Κεφαλονιάς με την Ομηρική Ιθάκη. Σκοπός αυτής της εργασίας μας είναι να μπορεί ο καθένας να αντιλαμβάνεται εύκολα και γρήγορα ακριβώς περί τίνος πρόκειται, ώστε να μπορεί να μεταδώσει αυτήν την γνώση σε άλλους, συνοδεύοντας την με ισχυρά επιχειρήματα και αποδείξεις.
Δεν είμαι αρχαιολόγος και δεν δεσμεύομαι από κάποια σκοπιμότητα, κόμμα, δόγμα, ή χρώμα. Θεωρώ ότι σκοπός της έρευνας είναι η ανακάλυψη της αλήθειας, που ΔΕΝ είναι απαραίτητο να προέρχεται από το δόγμα κάποιας αυθεντίας. Με άλλα λόγια αληθινό είναι κάτι, όχι επειδή το λέω εγώ ή οποιοσδήποτε άλλος, αλλά επειδή μπορεί ν' αποδειχθεί. Σε αυτήν την διαδικασία, είναι αναγκαία η αξιοποίηση της λογικής που είναι το μέσον που οδηγεί στην νόηση που αποδέχεται το ορθό και το υπαρκτό, μόνο μέσα από την αποδεικτική διαδικασία.
Εμπνευση μου είναι η μεγάλη προσφορά του προέδρου της Εταιρείας Μελετών Προϊστορικής Κεφαλονιάς Μάκη Μεταξά και της γυναίκας του Henriette. Αυτοί ανακάλυψαν τον θολωτό μυκηναϊκό τάφο στα Τζαννάτα του Πόρου της Κεφαλονιάς και είμαι ευγνώμων διότι είχα την τύχη και την τιμή να παρακολουθήσω μαζί τους από το 1992 την ανασκαφή του θολωτού τάφου από τον αρχαιολόγο Δρ. Λάζαρο Κολώνα.
Σεπτέμβρης 1992, πίσω από τον πρόσφατα ανασκαφέντα θολωτό τάφο στα Τζαννάτα. Από δεξιά; Μάκης Μεταξάς, Γιάγκος Μεταξάς, Eric Metaxas και στο κέντρο τα παιδιά μου Όθωνας και Άννα. Φωτό: Μαρτίν Μεταξά
Το 2000 ο Μάκης και η Henriette Μεταξά είχαν ταράξει τα λιμνάζοντα ύδατα της συμβατικής Ιστορίας με το βιβλίο τους "Ομηρική Ιθάκη - ένα αταύτιστο Μυκηναϊκό κέντρο στα νησιά των Κεφαλλήνων" που είχε κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ. Από το 2013 εμπλουτίζουν σημαντικά τις γνώσεις μας στο θέμα της Ομηρικής Ιθάκης, με τα εξαιρετικά αναλυτικά και εμπεριστατωμένα άρθρα τους στο μπλογκ τους "Homeric Ithaca". Περιμένουμε το νεο τους βιβλίο.
ΜΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΧΗ
Η γεωλογία απορρίπτει την πιθανότητα να έχουν συμβεί μεγάλης κλίμακας γεωλογικές μεταβολές από τα χρόνια του Οδυσσέα (1200 π.Χ - σύμφωνα με την συμβατική χρονολόγηση) μέχρι σήμερα.
Υπάρχουν ενδείξεις για τσουνάμι γύρω στο τέλος της 2ης χιλιετίας π. Χ. αλλά χωρίς καταβυθίσεις μεγάλης έκτασης περιοχών ή νησιών, διότι κάτι τέτοιο θα ήταν ορατό και ανιχνεύσιμο. Σύμφωνα με το παρακάτω γράφημα φαίνεται ότι η επιφάνεια της θάλασσας μεχρι το 3.000 π. Χ. ήταν 3 - 5 μετρα χαμηλώτερη.
Συνεπώς, η μορφολογία του Ιονίου ΔΕΝ έχει αλλάξει ουσιαστικά από την εποχή του Οδυσσέα μέχρι σήμερα. Επομένως, δεν φαίνεται πιθανόν να υπάρχουν νησιά που καταποντίστηκαν και χάθηκαν κάτω από την θάλασσα.
Στα 3 επόμενα κεφάλαια προσδιορίζουμε την γεωγραφική θέση 3 τόπων που είναι ουσιαστικοί στην αποκατάσταση της τοπογραφίας του κεντρικού Ιονίου, αποκλειστικά μέσα από το Ομηρικό κείμενο.
Αποτεινόμαστε στον αναγνώστη που αξιοποιεί την κριτική σκέψη και όχι σε αυτόν που ελέγχεται συναισθηματικά από προκαταλήψεις απέναντι στις καταβολές του. Σταθερή μας θέση είναι ότι επικλήσεις στην δογματική αυθεντία της συμβατικής άποψης ή σε εικασίες, που έρχονται σε αντίφαση με την κριτική σκέψη και την αντικειμενική πραγματικότητα, δεν εξυπηρετούν την έρευνα για την αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας.
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ
1. Ο Οδυσσέας λέει στον Αλκίνοο: “Κατοικώ στην ευδιάκριτη Ιθάκη”
Σε αυτό το πρώτο κεφάλαιο, προσδιορίζουμε γεωγραφικά την Ιθάκη του Ομήρου. Αποκλειστικά μέσα από το ίδιο το Ομηρικό κείμενο και συγκεκριμένα μέσα από τους στίχους 19-28 της Ραψωδίας ι της Οδύσσειας. Ακολουθούμε τόσο την προτροπή του Αρίσταρχου:
“Ὅμηρον ἐξ Ὁμήρου σαφηνίζειν”
όσο και την ρήση του Επίκτητου:
"ἀρχὴ παιδεύσεως ἡ τῶν ὀνομάτων ἐπίσκεψις".
Οι στίχοι 19-28 της ραψωδίας ι της Οδύσσειας έχουν απασχολήσει τους λόγιους και τους ερευνητές χιλιάδες χρόνια τώρα χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Και είναι περίεργο αυτό, διότι η αλήθεια ήταν πάντα εκεί, μπροστά στα μάτια τους! Πολλοί κατηγόρησαν και κατηγορούν τον Όμηρο για αναξιοπιστία και ανακρίβεια και αυτό φαίνεται λογικό, όταν κάποιος προσπαθεί να ερμηνεύσει αυτά που λέει ο Οδυσσέας παγιδευμένος από την δογματική συμβατική και γραμμική άποψη για την (προ)Ιστορία.
Οι ερευνητές ενίοτε παρασυρμένοι από τοπικούς ή και συναισθηματικούς σωβινισμούς και προτιμήσεις, δυσκολεύονταν να αντιληφθούν το νόημα του κειμένου, ώστε να μπορέσουν να το ερμηνεύσουν σωστά. Ίσως επειδή ο Οδυσσέας δεν δηλώνει ξεκάθαρα την καταγωγή του στον Αλκίνοο, απλά λέγοντας του: “Είμαι ο Οδυσσέας, βασιλιάς της Ιθάκης”
Κατά την γνώμη μας, ο Όμηρος είναι ακριβέστατος κι έχει σαφέστατη επίγνωση του χώρου του κεντρικού Ιονίου. Θεωρούμε, ότι η πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι ερευνητές δεν έχει να κάνει με τον Όμηρο, αλλά με το τρόπο που καταχωρούνται οι πληροφορίες στον ανθρώπινο εγκέφαλο και στις πεποιθήσεις που δημιουργούνται. Ο νους σπάνια μπορεί να διακρίνει την αντικειμενική από την υποκειμενική πραγματικότητα.
Γιατί αφού οι περιγραφές του Ομήρου έχουν επαληθευθεί μέχρι κεραίας σε όλον τον χώρο του Αιγαίου, δεν έχει γίνει το ίδιο στο κεντρικό Ιόνιο; Το ερώτημα θα απαντήσουμε στα επόμενα κεφάλαια.
Η Ομηρική Ιθάκη είναι η Κεφαλονιά
Έξη στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η Ομηρική Ιθάκη είναι η Κεφαλονιά, μέσα από του στίχους 19-28 της ραψωδίας ι της Οδύσσειας.
εἴμ᾽ Ὀδυσεὺς Λαερτιάδης, ὃς πᾶσι δόλοισιν
Είμαι ο Οδυσσέας, ο γιος του Λαέρτη, που όλοι για τους δόλους μου
ἀνθρώποισι μέλω, καί μευ κλέος οὐρανὸν ἵκει.
οι άνθρωποι με ξέρουν και η δόξα μου στον ουρανό έχει φτάσει.
ναιετάω δ᾽ Ἰθάκην ἐυδείελον· ἐν δ᾽ ὄρος αὐτῇ
Κατοικώ στην Ιθάκη την ευδιάκριτη (ξέφαντη), υπάρχει ένα όρος σε αυτήν
Νήριτον εἰνοσίφυλλον, ἀριπρεπές· ἀμφὶ δὲ νῆσοι
(το) Nήριτον, σύδενδρο και μεγαλοπρεπές, εκατέρωθεν δε (από αυτήν) νησιά
πολλαὶ ναιετάουσι μάλα σχεδὸν ἀλλήλῃσι,
πολλά ευρίσκονται πολύ κοντά (σε αλληλουχία) το ένα με το άλλο,
Δουλίχιόν τε Σάμη τε καὶ ὑλήεσσα Ζάκυνθος.
το Δουλίχιο, η Σάμη και η δασώδης Ζάκυνθος.
αὐτὴ δὲ χθαμαλὴ* πανυπερτάτη εἰν ἁλὶ κεῖται
Αυτή δε η πλέον απόμακρη και (προ)εξέχουσα (των άλλων νήσων) στο πέλαγος, κείται
πρὸς ζόφον, αἱ δέ τ᾽ ἄνευθε πρὸς ἠῶ τ᾽ ἠέλιόν τε,
προς την πλευρά της δύσης, τα δε άλλα (νησιά) ξέχωρα βρίσκονται προς την ανατολή,
τρηχεῖ᾽, ἀλλ᾽ ἀγαθὴ κουροτρόφος· οὔ τοι ἐγώ γε
είναι ορεινή, αλλά βγάζει καλά παλικάρια. Και ούτε εγώ
ἧς γαίης δύναμαι γλυκερώτερον ἄλλο ἰδέσθαι.
στην γη μπορώ γλυκύτερο κάτι άλλο να δω.
Η Ομηρική Ιθάκη και τα κλειδιά για τον εντοπισμό της
Τα 6 στοιχεία είναι οι παρακάτω λέξεις και φράσεις κλειδιά που είναι αναγκαίες για την αποκωδικοποίηση της απάντησης του Οδυσσέα στον Αλκίνοο είναι (σε παρένθεση στο τέλος κάθε λέξης/φράσης οι Ομηρικοί όροι):
- "ευδιάκριτη" (ευδείελος),
2. "ένα όρος σε αυτήν (το) Nήριτον, σύδενδρο και μεγαλοπρεπές" (Νήριτον εἰνοσίφυλλον, ἀριπρεπές),
3. "εκατέρωθεν δε (από αυτήν) νησιά" (αμφί),
4. "(η πιο) απόμακρη και (προ)εξέχουσα (των άλλων νησιών)" ("χθαμαλή" και "πανυπερτάτη"),
5. "κείται προς την δύση" (κείται πρὸς ζόφον)
6. "ορεινή" (τρηχεία).
Αυτές οι λέξεις και φράσεις - κλειδιά συνιστούν τις 6 προϋποθέσεις που πρέπει να πληροί το νησί που διεκδικεί τον τίτλο της Ομηρική Ιθάκης.
Ομηρική Ιθάκη - Οι 6 Προϋποθέσεις
1η Προϋπόθεση: Πρέπει να είναι ευδιάκριτη, δηλαδή να φαίνεται από μακριά
Ο Αίνος, στο Ηλιοβασίλεμα από το Κατάκολο. Photo: Panoramio Google by theiaZia
Ο Αίνος το ηλιοβασίλεμα από τον Ερύμανθο (Ωλενός) Ηλείας, 64 χλμ. μακριά σε ευθεία γραμμή. Φωτό: Γιάννης Μόσχος
Ηλιοβασίλεμα στο Grecotel της Κυλλήνης. Ευδιάκριτη φαίνεται η Κεφαλονιά, ενώ μόλις αχνοφαίνεται δεξιά η Ιθάκη (Φωτ Panoramio Google "Sunset on Grecotel", by Senseo)
Φωτό από το πορθμείο κοντά στην Κυλλήνη. Αριστερά και στο κέντρο φαίνεται ευδιάκριτα η Κεφαλονιά και δεξιά αχνοφαίνεται η Ιθάκη (homericithaca.blogspot.gr)
Η Κεφαλονιά με τον Αίνο στο ηλιοβασίλεμα από το Κατάκολο (Photo: Kadoulas)
Εντυπωσιακός ο Αίνος από την θάλασσα δυτικά της Πελοποννήσου. Φωτό: Παναγής Καβαλλιεράτος
Η Κεφαλονιά από τις ΒΔ ακτές της Πελοποννήσου αμέσως μετά το ηλιοβασίλεμα
Δορυφορική εικόνα 1 του Google Earth. Από την θάλασσα ανάμεσα στο Κατάκωλο και στην Κυλλήνη (homericithaca.blogspot.gr
Συγκριτικό γράφημα των υψομέτρων των βουνών των 4 νησιών (homericithaca.blogspot.gr)
2η Προϋπόθεση: Πρέπει να έχει ένα βουνό σύδεντρο και τόσο μεγαλοπρεπές, που θα έκανε τον Οδυσσέα να νοιώθει περήφανος για το αναφέρει στην περιγραφή του στον Αλκίνοο.
6η Προϋπόθεση: Πρέπει να είναι ορεινή
Το Νήριτον είναι το μοναδικό τοπόσημο των Επών, που παρουσιάζεται τόσο έντονα σαν σημείο αναφορας και αναγνώρισης ενός τόπου. Είναι το πιο σπουδαίο σύμβολο και σημείο αναγνώρισης της Ομηρικής Ιθάκης.
Για του λόγου το αληθές, στην Ιλιάδα, στο κατάλογο των πλοίων, η αναφορά για το βασίλειο του Οδυσσέα αρχίζει με τους στίχους (Ιλ. Β 631-632):
Αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς ἦγε Κεφαλλῆνας μεγαθύμους,
οἵ ῥ ̓ Ἰθάκην εἶχον καὶ Νήριτον εἰνοσίφυλλον
Ο Οδυσσέας κυβερνούσε τους μεγάθυμους Κεφαλλήνες,
που κατείχαν την Ιθάκη και το σύδεντρο Νήριτον,
Αναγνώστη, στους στίχους Οδ. ι 21-22, ο Οδυσσέας περήφανα αναφέρει στον Αλκίνοο το όνομα του αγαπημένου του βουνού, λες και στο άκουσμα της λέξης "Νήριτον" ο βασιλιάς των Φαιάκων θα καταλάβει ποια είναι η πατρίδα του ήρωα της Οδύσσειας. Προφανώς ο Οδυσσέας δεν ανέφερε το όνομα του βουνού από τοπικιστική αφέλεια, αλλά διότι ήξερε ότι ήταν γνωστό και έξω από την Ιθάκη.
Οταν με την βοήθεια των Φαιάκων ο Οδυσσέας επιστρέφει στην Ιθάκη, στην αρχή δεν αναγνωρίζει το περιβάλλον και αμφιβάλλει για το που βρίσκεται. Τι του λέει η θεά Αθηνά για να τον βοηθήσει (οδ. ν 344 & 351);
ἀλλ ̓ ἄγε τοι δείξω Ἰθάκης ἕδος, ὄφρα πεποίθῃς...
...τοῦτο δὲ Νήριτόν ἐστιν ὄρος καταειμένον ὕλῃ
Έλα, σκοπεύω τώρα να σου δείξω σήματα της Ιθάκης για να πεισθείς...
...και αυτό είναι το Νήριτον, βουνό κατάφυτο από δένδρα.
Αίνος! Φωτό: Rose Mande
Στον ύμνο "προς Απόλλωνα Πύθιο", ο Ομηρος για αλλη μια φορά αποδεικνύει ότι γνωρίζει καλά την τοπική τοπογραφία (στχ. 425-429):
Και έφτασε (το πλοίο) στους Κρουνούς και την Χαλκίδα και τη Δύμη
και την ιερή την Ήλιδα όπου κατοικούν οι Επειοί.
Καθώς πλησίαζε στις Φερές (Κατάκολο) καμαρωτό απ’ του Δία τον ούριο άνεμο,
κάτω από τα νέφη φάνηκε σ’ αυτούς το απόκρημνο όρος της Ιθάκης,
το Δουλίχιο και η Σάμη και η δασώδης Ζάκυνθος
Αίνος: Καμάρι του Οδυσσέα και κορυφαίο τοπόσημο της Κεφαλονιάς. Φωτό: Φανούρης Φραγκιάς
Πραγματικά, από το Κατάκολο, δεσπόζει ο Αίνος με το υψόμετρο των 1628 μ και καλύπτει σε μεγάλο ποσοστό το μισό σε ύψος (806 μ) βουνό της σημερινής Ιθάκης που μόλις και διακρίνεται στις φωτογραφίες, που ηδη έχουμε παρουσιάσει. Το μέγεθος τον κάνει ευδιάκριτο, έτσι ώστε να αποτελεί ορόσημο για την ναυσιπλοία. Με το όνομα Αίνος, το Ομηρικόν Νήριτον αναφέρεται ήδη από τον Ησίοδο.
Το σπουδαίο αυτό βουνό της Κεφαλονιάς είναι γνωστό και στον Ευρυπίδη, που στην τραγωδία του "Ιφιγένεια η εν Αυλίδι" στυς στίχους 203-204 αναφέρεται στον Οδυσσέα σαν: τον υιό του Λαέρτη, τον ορεσίβιο νησιώτη (τον από νησαίων τ’ ορέων Λαέρτα τόκον).
Σύμβολο και καμάρι για τους σύγχρονους Κεφαλονίτες όλου του κόσμου που έχουν ονομάσει με το όνομα του αγαπημένου τους βουνού, συλλόγους και αδελφότητες, ενώσεις κι επιχειρήσεις. Αίνος σημαίνει “φημισμένος, διάσημος, τιμημένος” και αυτό προδίνει την αξία που του απέδιδαν οι αρχαίοι Ελληνες. Από τον Στράβωνα ξέρουμε ότι στο βουνό υπήρχε βωμός αφιερωμένος στον Δια (Αινήσιος Δίας).
ΑΙΝΟΣ! (Photo: kefalonizw.com)
Στον Αίνο φύεται το μοναδικό είδος ελάτης Abies Cephallenica Loud που πριν από τις καταστρεπτικές φωτιές του 18ου αιώνα, κάλυπτε πολύ μεγαλύτερο μέρος του. Στους στίχους β.424 και μ.170-172 της Οδύσσειας γίνεται μνεία για τα πλοία των Κεφαλλήνων και τα κουπιά τους που ήταν από ξύλο έλατου. Θα ήταν παράλογο η ξυλεία αυτή να προέρχεται από άλλο μέρος, όταν υπήρχε άφθονη στο σύδεντρο Νήριτον κι εξ' άλλου σύμφωνα με τον Θεόφραστο, το ξύλο του έλατου ήταν το καλύτερο υλικό για την ναυπηγούς.
Είναι αξιοπρόσεκτο ότι η ελάτη και ο καρπός της παρουσιάζονται στα νομίσματα των Πρόννων, που ήταν μια από τις 4 πόλεις - κράτη της Κεφαλληνιακής Τετράπολις και αυτή είναι μια πανελλαδική αποκλειστικότητα.
Ο Αίνος από τα Νοτιανατολικά. Φωτό: Mάκης Μεταξάς
Οπως γραφει ο αρχαιολόγος Σπύρος Μαρινάτος (Κεφαλληνία Ιστορικός και Αρχαιολογικός περίπατος 1962):
Β. "Η σπουδαιότης της Κεφαλληνίας συνίστατο εις την ξυλείαν του βουνού της. Αύτη της έδωκε τον τόνο του προβαδίσματος. Ήδη εις προϊστορικούς χρόνους. Ετονίσθη ήδη ότι το καύχημα της νήσου ήτο το δασώδες όρος της ο Αίνος. Μετά την Μυκηναϊκή και ομηρική εποχήν, ένθα τα δάση της ελάτης έδωσαν τον τόνο της υπεροχής εις την νήσον, δεδομένου οτι και του Ανακτόρου της Κνωσού οι κίονες ήσαν από την Κεφαλληνιακή ελάτην ως απέδειξεν η μικροσκοπική εξέταση του ξύλου. Μετά την κλασικήν περίοδον, μετά τους χρόνους της Ενετικής κατοχής οπότε τα δάση της Κεφαλληνίας συνετήρουν την ναυτικήν υπεροχή της Γαληνοτάτης. Μετά την περίοδο του Ισπανικού μεγαλείου, οπότε ο Γονζάλβης της Κόρδοβας προσήγγισε την νήσον δια τον αυτόν σκοπόν. Μετά τα ασφαλώς πολλά ανάλογα παραδείγματα, τα οποία δεν συνεκράτησεν η ιστορία, ιδού και εν τελευταίον. Εις τον Μέγα Ναπολέοντα παρουσίασαν κάποτε ένα Κεφαλλήνα, τον Μαρίνο Μεταξά. Και η πρώτη ερώτηση του μεγάλου δορικτήτορος ήτο περί του περιφήμου δάσους του μεγάλου όρους. Δικαίως συμπεράνει ο Πάρτς. Διότι το δάσος τούτο, εις έναν τόπο όπου η απογύμνωσις του εδάφους είναι καταφανής αποτελεί όχι μόνον παράδοξον φαινόμενον, αποτελεί και έναν θησαυρό, τον οποίον έπρεπε να προσέξουν και να εκτιμήσουν περισσότερον.»
Οι ελατοσκέπαστες πλαγιές του Αίνου από την θέση Ρίζα των Τζαννάτων. Φωτό: Δημήτρης Βανδώρος
Συμπέρασμα
Το Μεγάλο βουνό, όπως λένε τον Αίνο οι απανταχού της γαίας Κεφαλονίτες
Το Black Mountain της εποχής της Αγγλικής Αρμοστείας
To Monte Nero της εποχής της Ενετοκρατίας
Το Μέγιστον Ορος της εποχής του Στράβωνα
Ο Αίνος της εποχής του Ησιόδου
είναι το Nήριτον, το σύδενδρο και το μεγαλοπρεπές, το αγαπημένο βουνό του Οδυσσέα
Ομηρική Ιθάκη: επιστροφή στις υπόλοιπες 3 προϋποθέσεις
3η Προϋπόθεση: Πρέπει να έχει νησιά εκατέρωθεν, δηλαδή και από τις δύο διαμετρικά αντίθετες πλευρές του.
4η Προϋπόθεση: Πρέπει να κείται πιο έξω, μακριά από τα άλλα νησιά στην ανοιχτή θάλασσα.
5η Προϋπόθεση: Πρέπει να κείται προς την δύση, ενώ το καθένα από τ' άλλα νησιά πρέπει να βρίσκεται πιο ανατολικά.
Δορυφορική εικόνα 2 του Google Earth (homericithaca.blogspot.gr)
Παρατηρήσεις στις 6 προϋποθέσεις
Προϋποθέσεις 1, 2 & 6: Ο συνδυασμός των φωτογραφιών και του γραφήματος με τα υψόμετρα των 4 νησιών Ζακύνθου, Κεφαλονιάς, Ιθάκης και Λευκάδας, αποδεικνύει ότι:
α. Ο Αίνος της Κεφαλονιάς είναι το ψηλότερο και πιο ευδιάκριτο βουνό.
β. Η Κεφαλονιά είναι το πιο ευδιάκριτο από μακριά νησί.
γ. Ο Αίνος, βασικό τοπόσημο και χαρακτηριστικό της Κεφαλονιάς, είναι το σύδεντρο και μεγαλοπρεπές βουνό, που έκανε τον Οδυσσέα να νοιώθει περήφανος γι' αυτό.
δ. Η Κεφαλονιά είναι το πιο ορεινό νησί.
Προϋποθέσεις 3, 4 & 5: Η δορυφορική εικόνα 2 του Google Earth αποδεικνύει ότι:
α. Μόνον η Κεφαλονιά και η Ιθάκη έχουν νησιά εκατέρωθεν δηλαδή και από τις δύο διαμετρικά αντίθετες πλευρές τους. Η μεν Κεφαλονιά έχει την Ιθάκη προς ΒΑ και την Ζάκυνθο προς Ν. Η Ιθάκη έχει την Άτοκο και το Αρκούδι προς ΒΑ και την Κεφαλονιά προς ΝΔ.
β. Η Λευκάδα έχει το Μεγανήσι, το Αρκούδι και την Άτοκο, μόνον προς τα ΝΑ, ενώ η Ζάκυνθος έχει την Κεφαλονιά, μόνον προς Β.
γ. Η Κεφαλονιά, κείται πιο έξω, μακριά από τα άλλα νησιά στην ανοιχτή θάλασσα, προς την Δύση.
δ. Η Λευκάδα, η Ιθάκη και η Ζάκυνθος κείνται πιο κοντά στην στεριά και προς την Ανατολή, από ότι η Κεφαλονιά.
Συμπέρασμα:
α. Η Κεφαλονιά πληροί όλες τις προϋποθέσεις.
β. Η Ιθάκη πληροί την προϋπόθεση 3
γ. Λευκάδα και Ζάκυνθος, δεν πληρούν τις προϋποθέσεις 3 και 4
Σημείωση: Η προϋπόθεση 6 αναφέρεται στον ορεινό χαρακτήρα των νησιών. Από αυτά, η περισσότερο ορεινή είναι η Κεφαλονιά και η λιγότερο ορεινή είναι η Ζάκυνθος.
Τελικές σκέψεις:
Το Ομηρικό κείμενο είναι σαφές. Στην αφήγηση του στον Αλκίνοο, ο Οδυσσέας "φωτογραφίζει" σαν πατρίδα του την Κεφαλονιά.
Για το όνομα της Ιθάκης: Ιθεία + Ακή = Ιθάκη. Η ευδιάκριτη και ξέφαντη (ευδείελος)
Για μια πιο αναλυτική παρουσίαση:
2. Ομηρική Ιθάκη και Δουλίχιον
Στο προηγούμενο κεφάλαιο εντοπίσαμε γεωγραφικά την Ομηρική Ιθάκη, όπως αυτή προκύπτει μέσα από τις 6 προϋποθέσεις που θέτει ο Όμηρος, δια στόματος Οδυσσέα στους στίχους 19-28 της Ραψωδίας ι της Οδύσσειας. Πρόκειται για την απάντηση του Οδυσσέα στην ερώτηση του Αλκίνοου, βασιλιά των Φαιάκων για το ποιος είναι και ποια είναι η πατρίδα του. Στην απάντηση του, ο Οδυσσέας φωτογραφίζει την Κεφαλονιά.
Πάντα με οδηγό το Ομηρικό κείμενο, σε αυτό το κεφάλαιο προσδιορίζουμε γεωγραφικά το Δουλίχιον του Ομήρου.
Ένα νησί - βασίλειο, δυνατό, πολυάνθρωπο και πλουτοπαραγωγικό που ενώ έστειλε 40 πλοία στην εκστρατεία της Τροίας (Ιλιάδα Β 625-630) και τους περισσότερους (52) μνηστήρες, για να διεκδικήσουν τον θρόνο της Ιθάκης (Οδ. π 245-253) ήταν μέχρι σήμερα, μαζί με την Αστερίδα του Ομήρου, ένας από τους πιο άλυτους γρίφους της Ομηρικής γεωγραφίας στο Ιόνιο.
Τόσο, που ο μεγάλος Γερμανός γεωγράφος Joseph Partsch είχε πει ότι: “η απλουστάτη λύσης θα ήτο εάν τις ηδύνατο να παραδεχθή ότι η αμφισβητήσιμος αύτη νήσος εξηφανίσθη βυθιστείσα” (Κεφαλληνία και Ιθάκη 1982 σέλ. 93-94)
Σου υπενθυμίζουμε αναγνώστη, ότι η γεωλογία απορρίπτει την πιθανότητα να έχουν συμβεί μεγάλης κλίμακας γεωλογικές μεταβολές από τα χρόνια του Οδυσσέα (1200 π.Χ - σύμφωνα με την συμβατική χρονολόγηση) μέχρι σήμερα. Επομένως είναι σίγουρο ότι το Δουλίχιον δεν έχει βυθιστεί.
Πολλές σελίδες έχουν γραφτεί από την κλασσική αρχαιότητα ως τις μέρες μας για να προσδιοριστεί η ταυτότητα και η γεωγραφική θέση του "χαμένου" Ομηρικού Δουλιχίου, αλλά το μόνο που πέτυχαν ήταν να δημιουργήσουν μεγάλη σύγχυση και το θέμα να αποτελέσει “μυστήριο”.
Στράβων
Ο πρώτος υπεύθυνος για αυτήν την σύγχυση ήταν ο Στράβων (C456.14) που θεωρούσε ότι το Ομηρικό Δουλίχιο ήταν το νησί Δολίχα, η σημερινή νησίδα Μάκρη στις Εχινάδες νήσους. Ένα παρόμοιο λάθος είχε κάνει και στο 10ο βιβλίο του, όπου αναφέρει ότι το ιερό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος βρισκόταν σε απόσταση 7 στάδια (1,5 χλμ.) από την πόλη της Ερέτριας, ενώ βρίσκεται σε απόσταση 60 στάδια (11 χλμ.).
Γράφει λοιπόν ο Στράβων: "Ανατολικά της Ζακύνθου και της Κεφαλληνίας τυχαίνει να βρίσκονται οι Εχινάδες. Είναι το Δουλίχιο, που το λένε και Δολίχα, και οι Οξειές, αυτές που ο ποιητής αποκαλεί Θοές. Η Δολίχα βρίσκεται απέναντι από τις Οινιάδες και την εκβολή του Αχελώου κι απέχει από τον Άραξο, το ακρωτήριο των Ηλείων, εκατό στάδια (C458.19).
Ο Στράβων, που προφανώς δεν έχει ιδίαν αντίληψη της τοπογραφίας του Ιονίου γράφει και άλλα όπως και διάφοροι άλλοι, που αναφέρουν σαν πιθανόν Δουλίχιον του Ομήρου όλα τα γύρω νησιά και τόπους εκτός από το νησί που γνωρίζουμε σήμερα σαν Ζάκυνθο. Γιατί; Διότι, η Ζάκυνθος εθεωρείτο (και θεωρείται ακόμη) σαν ο πιο σίγουρος και αμετακίνητος τόπος της Ομηρικής τοπογραφίας στο Ιόνιο και ουδέποτε αμφισβητήθηκε η θέση της. Είναι όμως έτσι;
Δόλιχος σημαίνει μακρός μακρόστενος και στα νέα ελληνικά συναντάται στις σύνθετες λέξεις δολιχοδρομώ (διανύω μεγάλη απόσταση, καθυστερώ) και δολιχοκέφαλος. Επομένως Δουλίχιον είναι ένα νησί που φαίνεται μακρόστενο όταν το βλέπεις από μακριά, όπως η Μάκρη στις Εχινάδες και η Μακρόνησος απέναντι από το Λαύριο.
Για την διελεύκανση του μυστηρίου του "χαμένου" Δουλιχίου καταλυτική υπήρξε η οξυδέρκεια του ομηριστή, Δρα Βαγγέλη Πανταζή, που με το έργο του, προβάλλει την γεωγραφική γνώση του Ομήρου για τον Χώρο του Ιονίου, όπου και το βασίλειο του Οδυσσέα, βοηθώντας μας να καταλήξουμε στις διαπιστώσεις που θα παρουσιάσουμε στην συνέχεια (“Η Ομηρική Ζάκυνθος, οι Ιερές Εχίνες και το μυστήριο του χαμένου Δουλιχίου” ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 2002).
Ας δούμε τι λέει ο Όμηρος στην Ιλιάδα στους στίχους Β 625-630 που αναφέρονται την περιγραφή του βασιλείου του Δουλιχίου που είχε αρχηγό του τον Μέγη (Κατάλογος των Πλοίων).
Οἳ δ᾽ ἐκ Δουλιχίοιο Ἐχινάων θ᾽ ἱεράων
Εκείνοι που ήταν από το Δουλίχιο και τις Εχινάδες, τα ιερά νησιά,
νήσων, αἳ ναίουσι πέρην ἁλὸς Ἤλιδος ἄντα,
που βρίσκονται πέρα από τη θάλασσα, αντίκρυ από την Ήλιδα
τῶν αὖθ᾽ ἡγεμόνευε Μέγης ἀτάλαντος Ἄρηϊ
είχαν αρχηγό τον Φυλείδη Μέγη, τον όμοιο με τον Άρη,
Φυλεΐδης, ὃν τίκτε Διῒ φίλος ἱππότα Φυλεύς,
που τον γέννησε ο αγαπημένος του Δία αρματομάχος Φυλέας,
ὅς ποτε Δουλίχιον δ᾽ ἀπενάσσατο πατρὶ χολωθείς·
πού κάποτε μετανάστεψε στο Δουλίχιο, γιατί θύμωσε με τον πατέρα του.
τῷ δ᾽ ἅμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νῆες ἕποντο.
Αυτόν τον ακολουθούσαν σαράντα μαύρα πλοία.
Στο παραπάνω στίχους οι "φράσεις - κλειδιά" είναι:
"Το Δουλίχιο ήταν ένα νησί που βρισκόταν πέρα από τη θάλασσα, αντίκρυ από την Ήλιδα" (ναίουσι πέρην ἁλὸς Ἤλιδος ἄντα)
"Ο αρχηγός τους ο Μέγης γιος του Επειού βασιλέα Φυλέα, είχε το βασίλειό του στην Βορειοδυτική Πελοπόννησο (την σημερινή Ήλιδα) δηλαδή, στις στεριανές ακτές ακριβώς απέναντι από την σημερινή Ζάκυνθο" (Μέγης ἀτάλαντος Ἄρηϊ Φυλεΐδης, ὃν τίκτε Διῒ φίλος ἱππότα Φυλεύς).
Στον κατάλογο των πλοίων, τα βασίλεια της Δυτικής Ελλάδος καταγράφονται ένα προς ένα με φορά καταγραφής αυστηρά από νότον προς βορρά δηλαδή ακολουθείται μια ανοδική πορεία καταγραφής, όπου το βασίλειο του Δουλιχίου προηγείται και δεν έπεται του βασιλείου του Οδυσσέα (Όμηρος Ιλιάδα Β 631-637). Η σειρά και η φορά καταγραφής του Βασιλείου του Μέγη , δηλαδή το Δουλίχιο φαίνεται να ήταν νοτιότερα και όχι βορειότερα από την Ομηρική Ιθάκη, δηλαδή την Κεφαλονιά.
Δορυφορική εικόνα 1 του Google Earth. Παρουσιάζει την σειρά των μυκηναϊκών βασιλείων όπως εμφανίζονται στον περίφημο "κατάλογο των πλοίων" Ιλιάδα Β 591-644 (homericithaca.blogspot.gr)
Με την ίδια φορά (δηλαδή από Νότο προς Βορρά) καταγράφει ο Τηλέμαχος (Οδ. α 245-248) τα νησιά, απαριθμώντας τους τόπους καταγωγής των μνηστήρων για να διαφεντέψει τα δικαιώματά του επί του θρόνου της Ιθάκης:
Γιατὶ όσοι γύρω στα νησιά πρωτοστατούν αρχόντοι,
Δουλίχι, Σάμη, Ζάκυθο με τα δασιά τα δέντρα,
κι όσοι στο βραχορίζωτο το Θιάκι εδώ αρχοντεύουν,
όλοι ζητούν τη μάνα μου και μου χαλνάν το βιός μου
Αλλά και όταν ενημερώνει (Οδ. π 245-253) τον πατέρα του τον Οδυσσέα για τον αριθμό τους και τον τόπο καταγωγής τους. Η περιγραφή ξεκινά πάλι από το Δουλίχιο, μεταφέρεται στην Σάμη και μετά στην Ζάκυνθο και συμπληρώνει την περιγραφή με τους μνηστήρες της Ιθάκης.
Κι αυτοί δεν είναι μήτε μια μήτε και δυο δεκάδες,
μόνε πολύ περσότεροι θα μάθεις τώρα πόσοι.
Από Δουλίχι πρόβαλαν πενήντα δυο μνηστήρες,
νέοι ένας κι ένας, και μ' αυτούς δούλοι εξ ακολουθάνε
έχουμ' εικοσιτέσσερεις λεβέντες από Σάμη.
Από τη Ζάκυθο είκοσι παιδιά Αχαιών μας ήρθαν,
κι από το Θιάκι δώδεκα μετρούμε παλληκάρια.
Παρατηρείς αναγνώστη, ότι επαναλαμβάνεται η αρχική σειρά καταγραφής Δουλίχιο - Σάμη - Ζάκυνθος με την οποία ο Οδυσσέας περιγράφει την πατρίδα στον Αλκίνοο στον στίχο ι 24: “το Δουλίχιο, η Σάμη και η δασώδης Ζάκυνθος” (Δουλίχιόν τε Σάμη τε καὶ ὑλήεσσα Ζάκυνθος). Αυτή η σειρά φαίνεται ότι καταγράφει με την σωστή αλληλουχία τις πραγματικές θέσεις των νησιών στη δυτική νησιωτική Ελλάδα.
Αυτή η σειρά επαληθεύεται και από την διήγηση του Εύμαιου (οδ. ξ 334-359 και τ 291-292) όπου το Θεσπρωτικό πλοίο που τον μετέφερε με προορισμό το Δουλίχιο σταμάτησε ενδιάμεσα στην Ιθάκη και μετά συνέχισε την πλεύση του για το Δουλίχιον.
Μα εμένα μ’ έστειλε πιο πριν, γιατί έτυχε καράβι
των Θεσπρωτών να πηγαίνει στο σιτοφόρο Δουλίχιο.
Δορυφορική εικόνα 2 του Google Earth: η πορεία του σκάφους των Θεσπρωτών με απόπλου από την Θεσπρωτία και προορισμό το Δουλίχιο κάνοντας ενδιάμεση σκάλα στην Ομηρική Ιθάκη (homericithaca.blogspot.gr)
Ο Όμηρος δίνει και άλλες σημαντικές πληροφορίες για το Δουλίχιον στους στίχους
(Οδ. π 394-397):
Σε αυτούς πήρε το λόγο ο Αμφίνομος,
ο γιος του ένδοξου Νίσου, του γιου του βασιλιά Αρήτη,
ο οποίος καταγόταν από το σιτοφόρο και χλοερό Δουλίχιο
και ήταν αρχηγός των μνηστήρων
Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι τόσο στην Ιλιάδα όσο και στην Οδύσσεια:
1. Tο Δουλίχιον καταγράφεται πριν και όχι μετά, νοτιότερα και όχι βορειότερα από την Ιθάκη (Κεφαλονιά) και κείται απέναντι από την Ηλεία, δηλαδή στην θέση της σημερινής Ζακύνθου.
2. Το Δουλίχιο αναφέρεται συνέχεια σαν το πρώτο νησί γύρω από την Ομηρική Ιθάκη σε μια συγκεκριμένη αλληλουχία με την επαναλαμβανόμενη σειρά “το Δουλίχιο, η Σάμη και η δασώδης Ζάκυνθος” όπως παρουσιάζεται στους στίχους της Οδύσσειας ι 22-24:
εκατέρωθεν δε (από την Ιθάκη) νησιά
πολλά ευρίσκονται πολύ κοντά (σε αλληλουχία) το ένα με το άλλο,
το Δουλίχιο, η Σάμη και η δασώδης Ζάκυνθος.
Δορυφορική εικόνα 3 του Google Earth όπου φαίνεται η σειρά καταγραφής των νησιών από Ν προς Β (homericithaca.blogspot.gr)
Πρώτος ο Δρ. Βαγγέλης Πανταζής (Χάρτες και Ιδεολογίες ΚΑΛΒΟΣ 1989) παρατήρησε και ανέλυσε την αντίληψη που είχαν οι άνθρωποι τότε για την έννοια του πάνω - κάτω. Εμείς σήμερα, ταυτίζουμε το “πάνω” με τον Βορρά και το “κάτω” με τον Νότο και λέμε “Θα ανεβώ στην Κέρκυρα ή θα κατεβώ στην Κρήτη (πχ. από την Αθήνα). Οι μυκηναίοι φαίνεται ότι ταύτιζαν το “πάνω” με τον Νότο και το “κάτω” με τον Βορρά.
Ίσως η αντίληψη της γεωδαιτικής έννοιας πάνω - κάτω που επικρατούσε στην Ανατολική λεκάνη της Μεσογείου στην Μυκηναϊκή εποχή, να οφείλεται στον ρου του Νείλου. Γι' αυτό και Άνω Αίγυπτος ήταν το νότιο τμήμα της χώρας προς το Σουδάν, ενώ Κάτω Αίγυπτος ήταν το βόρειο τμήμα της χώρας προς την Μεσόγειο, όπου και το δέλτα του Νείλου.
Μέσα από την προσεκτική παρατήρηση και μελέτη όλων των δεδομένων που περιέχονται στους στίχους των επών και στις εικόνες που παραθέτουμε σε αυτό το κεφάλαιο, προκύπτουν συμπερασματικά οι 6 προϋποθέσεις που πρέπει να πληροί ένα νησί για να επαληθεύεται μέσα στην Ομηρική τοπογραφία σαν το Δουλίχιον της εποχής του Οδυσσέα:
- Να είναι μεγάλο και πολυάνθρωπο.
Η Ζακυνθος είναι το ενδέκατο σε έκταση ελληνικό νησί και το τρίτο (μετά την Κεφαλονιά και την Κέρκυρα) και δεύτερο σε πληθυσμό νησί των Ιονίων νήσων. Η έκτασή της είναι 406 τ. χλμ και ο πληθυσμός ανέρχεται στους 40.758 κατοίκους (απογραφή 2011). Από την Πελοπόννησο απέχει 9,5 ναυτ. μίλια (από την Κυλλήνη του Νομού Ηλείας) και 8,5 ναυτ. μίλια από το πλησιέστερο βόρεια σε αυτή νησί, την Κεφαλονιά Πηγή: Βικιπαίδεια
2. Να είναι απέναντι από την Ήλιδα
Δορυφορική φωτογραφία 4 του Google Earth. H Ομηρική (Μυκηναϊκή) τοπογραφία στην δυτική νησιωτική Ελλάδα στην εποχή του Οδυσσέα. Σε παρένθεση οι ονομασίες των νησιών στα ιστορικά χρόνια (homericithaca.blogspot.gr
3. Να βρίσκεται νοτιότερα από την Ομηρική Ιθάκη (Κεφαλονιά)
Βλέπε την δορυφορική εικόνα 4
4. Να είναι ένα νησί που φαίνεται μακρόστενο από μακριά
Η μακρόστενη Ζάκυνθος όπως φαίνεται από την περιοχή του Ελειού στην ΝΔ Κεφαλονιά. (Φωτό: homericithaca.blogspot.gr)
Η Ζάκυνθος από την Κεφαλονιά (homericithaca.blogspot.gr)
Πλέοντας με το πορθμείον για τον Πόρο της Κεφαλονιάς. Αριστερά, η Ζάκυνθος (homericithaca.blogspot.gr)
Η Ζάκυνθος, ψηλά από τον Αίνο (homericithaca.blogspot.gr)
Η Ζάκυνθος από την παραλία "Καμίνια" στην ΝΔ Κεφαλονιά (homericithaca.blogspot.gr)
5. Να είναι το πιο πεδινό, δηλαδή το λιγότερο ορεινό από τα γειτονικά του
Γράφημα με τα υψόμετρα των βουνών και γεωφυσικός χάρτης της Ζακύνθου
6. Να είναι εύφορο και πλούσιο, να παράγει πολλά σιτηρά και ζωοτροφές και να έχει μεγάλους κάμπους και λιβάδια (βλέπε παραπάνω γεωφυσικό χάρτη)
Όπως φαίνεται από όλα τα στοιχεία που παραθέτουμε, το μόνο νησί που πληροί στο ακέραιο τις 6 αυτές προϋποθέσεις είναι η Ζάκυνθος.
Kατά την Ομηρική περίοδο υπήρχαν 4 μεγάλα νησιά: To Δουλίχιο, η Ιθάκη, η Σάμος και η Ζάκυνθος. Δεν χάθηκε κάποιο νησί, διότι τέσσερα εξακολουθούν να είναι και στα ιστορικά χρόνια: Ζάκυνθος, Κεφαλoνιά, Ιθάκη και Λευκάδα. Αυτό που άλλαξε στα νησιά ήταν το όνομα τους. Το γιατί θα εξετάσουμε σε επόμενο κεφάλαιο αυτής της εργασίας.
Τελικές σκέψεις: Οι πεποιθήσεις μας που καθορίζουν το προσωπικό μοντέλο του καθενός μας για τον κόσμο αλλά και το συλλογικό υποσυνείδητο, κάνουν την αποδοχή της Ομηρικής τοπογραφίας δύσπεπτη για ορισμένους.
Εμείς, θεωρούμε ότι ο Όμηρος γνωρίζει καλώς την τοπογραφία του Ιονίου κι επομένως ένας διαφορετικός γεωγραφικός προσδιορισμός του Δουλιχίου θα προσκρούσει σε κάποια από τις παραπάνω 6 προϋποθέσεις.
Για μια πιο αναλυτική παρουσίαση:
3. Ομηρική Ιθάκη και Αστερίς
Το νησί των μνηστήρων
Στο προηγούμενο κεφάλαιο εντοπίσαμε γεωγραφικά το Ομηρικόν Δουλίχιον, με βάση τις 6 προϋποθέσειςπου προέκυψαν μέσα από τα στοιχεία που δίνει ο Ομηρος. Διαπιστώσαμε ότι το μόνο νησί που πληροί και τις 6 προϋποθέσεις, ώστε να επαληθεύεται μέσα στην Ομηρική τοπογραφία σαν το Δουλίχιον της εποχής του Οδυσσέα είναι η Ζάκυνθος.
Η ταυτότητα της Αστερίδος μαζί με αυτήν του Δουλιχίου, ήταν μέχρι σήμερα οι δυο μεγαλύτεροι γρίφοι της Ομηρικής τοπογραφίας του Ιονίου, εκτός από αυτόν της Ομηρικής Ιθάκης. Σύμφωνα με τις ομηρικές περιγραφές, η Αστερίς ήταν το νησί που σε ένα από τα ναύλοχα και αμφίδυμα λιμάνια του παραμόνευαν για 28 μερόνυχτα με το πλοίο τους οι μνηστήρες. Από τις ανεμόδαρτες κορφές του, ανίχνευαν το πέλαγος, ενώ την νύχτα οι μνηστήρες περιπολουσαν για να σκοτώσουν τον Τηλέμαχο καθώς θα επέστρεφε με το πλοίο του από την Πύλο (Οδ. π.363-370).
H Αστερίς δεν είναι μόνον το κεντρικό τοπόσημο της "Τηλεμάχειας" που με την “Φαιακίδα” και την “Νέκυια” φαίνεται ότι αποτελούν την “Οδύσσεια”, αλλά είναι και το πιο διάσημο τοπόσημο όλης της Οδύσσειας! Συγκεντρώνει περισσότερες αναφορές από ότι η Σάμος, το Δουλίχιον και η Ζάκυνθος.
Το σημαντικώτερο μέρος της "Τηλέμάχειας", είναι τα στοιχεία που καταγράφονται στο ταξείδι της επιστροφής του Τηλέμαχου από την Πύλο και σχετίζονται άμεσα με τον εντοπισμό του άστεως της Ομηρικής Ιθάκης και την επαλήθευση της Ομηρικής τοπογραφίας. Ο γεωγραφικός προσδιορισμός της Αστερίδας είναι επομένως ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες σε αυτήν την διαδικασία.
O Στράβων (C.457.16, C.59-60), γράφει για την Αστερίδα: "Μεταξύ της Ιθάκης και της Κεφαλληνίας υπάρχει ένα νησί η Αστερία που ο ποιητής (Ομηρος) την αποκαλεί Αστερίδα”. Από τον Στράβωνα επίσης ξέρουμε ότι Δημήτριος ο Σκήψιος αναφέρει ότι δεν έχει μείνει όπως την έχει περιγράψει ο ποιητής, έχει όμως ασφαλή αγκυροβόλια, ένα σε κάθε πλευρά. Αντίθετα, ο Απολλόδωρος λέει ότι είναι ακριβώς έτσι και ότι υπάρχει σε αυτήν ένα χωριουδάκι, οι Αλαλκομενές που βρίσκεται ακριβώς ανάμεσα από τα δύο λιμάνια"
Ο Στράβων, μη εντοπίζοντας κάποιο νησί με τα Ομηρικά χαρακτηριστικά της Αστερίδας, πιθανολογεί ότι η Αστερίδα μπορεί να έχει αλλάξει λόγω των προσχώσεων του Αχελώου, αλλά παραδέχεται ότι αυτό είναι ένα ασαφές ζήτημα και το αφήνει στην κρίση σου, αναγνώστη (C 59-60).
Με τον Στράβωνα συμφωνεί ο Στέφανος ο Βυζάντιος (STEPHANOS BYZANTINII : ETHNICORUM σελ. 138-139 Berlin, 1849) και αναφορές για την Αστερίδα έχουν κάνει επίσης ο Ευστάθιος, ο Ησύχιος, ο Πλίνιος και ο Νικήτας Χωνιάτης. Αξίζει να σημειωθεί ότι εκτός από την Οδύσσεια, υπάρχουν περιγραφές και στα Βυζαντινά χρόνια για ένα νησί με το όνομα Αστερίδα που είναι ιδανικός τόπος για ενέδρες, στον Κεφαλληνιακό πορθμό
Χάρτες της Αναγέννησης καταγράφουν ένα νησί σαν "Αστερίς" ή "Αστερία", με τα ομηρικά χαρακτηριστικά, περίπου στην ίδια θέση που βρίσκεται σήμερα η βραχονησίδα Δασκαλιό στον πορθμό Κεφαλονιάς - Ιθάκης.
Το Δασκαλιό δεν έχει κάποιο από τα Ομηρικά χαρακτηριστικά και συνεπώς δεν είναι το κατάλληλο νησί για να επαληθεύσει τον γεωγραφικό προσδιορισμό της Αστερίδας στην Ομηρική τοπογραφία.
Η βραχονησίδα Δασκαλιό: Το ότι δεν υπάρχουν ανεμόδαρτες βουνοκορφές, αμφίδυμοι και ναύλοχοι λιμένες, ούτε και η υποδομή για να υποστηρίξει την παραμονή των μνηστήρων για 28 μέρες, δεν εμπόδισε κάποιους να την ονομάσουν Αστερίδα (Φωτό: Παναγής Καβαλλιεράτος)
Διαμορφώθηκαν λοιπόν δύο απόψεις:
1. Ο Ομηρος δεν είχε σχέση με το Ιόνιο, ζούσε στην Ιωνία και περιέγραψε τα στοιχεία της διήγησης του "ποιητική αδεία".
2. Ο Ομηρος, πράγματι περιέγραψε ένα νησί που όμως ή δεν υπάρχει πια ή άλλαξε μορφή, λόγω γεωλογικών μεταβολών.
Επειδή όμως η γεωλογία έχει απορρίψει αυτήν την πιθανότητα, κυριάρχησε η πρώτη άποψη με διάφορους ερευνητές να ταυτίζουν την Αστερίδα με την βραχονησίδα Δασκαλιό, το νησάκι Βαρδιάνους, τον ύφαλο Μόνταγκιου και άλλους τόπους στο Ιόνιο.
Αστερίδα, Τηλέμαχος και μνηστήρες
Η συμβολή της θεάς Αθηνάς.
Οι βορειοδυτικοί άνεμοι που επικρατούν στο Ιόνιο θα υποχρέωναν ένα μυκηναϊκό πλοίο που θα απέπλεε από την Πύλο και θα ακολουθούσε βόρεια πορεία, να πλέει παράλληλα προς τις Πελοποννησιακές ακτές μέχρι τον Αραξο, εκμεταλλευόμενο τους πλευρικούς αναστροφικούς ανέμους που κατεβαίνουν από τα βουνά. Από εκεί, ο αέρας και τα ρεύματα του Πατραϊκού θα το ανάγκαζαν σε πλεύση κοντά στην Οξειά προκειμένου να φτάσει στην Κεφαλονιά, την Ιθάκη ή την Λευκάδα.
Ο Ομηρος γνωρίζει την τοπογραφία αλλά και τους άνεμους που επικρατούν στο Ιόνιο. Γνωρίζει ότι αν η θεά Αθηνά δεν βοηθήσει τον Τηλέμαχο με τον ούριο (νότιο) άνεμο που θα του στείλει, θα αναγκαστεί να πλεύσει κοντά στην – Αστερίδα, οπότε το πλοίο του θα είναι θανάσιμα εκτεθειμένο στην ξαφνική επίθεση του γρηγορώτερου πλοίου τω μνηστήρων.
Οι επικρατούντες στο Ιόνιο ΒΔ άνεμοι υποχρεώνουν ένα πλοίο σαν του Τηλέμαχου να πλέει παράλληλα προς τις Πελοποννησιακές ακτές μέχρι τον Αραξο. Από εκεί, ο αέρας και τα ρεύματα του Πατραϊκού θα το αναγκάσουν να πλεύσει κοντά στην Αστερίδα - Οξειά προκειμένου να φτάσει στην Κεφαλονιά, την Ιθάκη ή την Λευκάδα (homericithaca.blogspot.gr)
Η θεά Αθηνά ειδοποεί τον Τηλέμαχο, που φιλοξενείται από τον Μενέλαο στην Σπάρτη, ότι οι μνηστήρες θα του στήσουν ενέδρα στο πέρασμα από την Πελοπόννησο προς την Ιθάκη και την Σάμο, χωρίς να κατονομάσει κάποιο συγκεκριμένο νησί. Τον καθησυχάζει ότι ούριος (νότιος) άνεμος θα τον βοηθήσει να χαράξει μια πορεία μακριά από τα "νησιά" για να μπορέσει να αράξει με ασφάλεια στην νοτιότερη "πρωτη ακτή" της Ιθάκης (Κεφαλονιάς) (Οδ. ο 27-42).
(Οδ. ο 33-35)
Αλλά μακριά από τα νησιά να κρατάς το καλοφτιαγμένο πλοίο
και να πλέεις την νύχτα. Θα σου στείλει πίσω σου ευνοϊκό άνεμο
εκείνος από τους αθανάτους θεούς που σε προστατεύει και σε σώζει.
Ο Τηλέμαχος, αποπλέοντας από την Πύλο, λίγο μετά το μεσημέρι παραπλέει τις ακτές των Κρουνών και της Χαλκίδας το απόγευμα και με την βοήθεια του ευνοικού νότιου ανέμου που του είχε στείλει η θεά Αθηνά πλησιάζει τις Φεές (Κατάκολο) όταν πια έχει σκοτεινιάσει (Οδ. ο 287-300).
Νύχτα πια, παραπλέει τις ακτές της Ηλιδας με ρότα προς τις Θοές νήσους και τότε τον κυριεύει ο φόβος για την ζωή του με την σκέψη ότι μπορεί να πέσει στην ενέδρα των μνηστήρων (Οδ. ο 295-300). Ο Τηλέμαχος, που γνωρίζει καλά την τοπογραφία της περιοχής αλλά και τις παραδόσεις, υποπτεύεται ότι η Αστερίδα θα ήταν το ιδανικό μέρος για να του στήσουν ενέδρα οι μνηστήρες και γι' αυτό ακριβώς φοβάται. Ομως ο νότιος άνεμος τον βοηθάει να κρατήσει μια συντομώτερη πορεία μακριά από την Αστερίδα. Ετσι, κατευθύνεται με ασφάλεια και ενωρίτερα προς την νοτιότερη πρώτη ακτή της Ιθάκης (Κεφαλονιάς), όπου φθάνει πριν από το χάραμα, με το πλοίο του αόρατο μέσα στο σκοτάδι (Οδ. ο 495-500).
Ο νότιος άνεμος που του έστειλε η θεά Αθηνά, βοηθάει τον Τηλέμαχο να κρατήσει ρότα σε ασφαλή απόσταση από την Αστερίδα - Οξειά και να κατευθυνθεί προς την νοτιότερη πρώτη ακτή της Ιθάκης (Κεφαλονιάς) (homericithaca.blogspot.gr)
Το ότι τα νησιά Θοές είναι οι σημερινές Οξειές στις εκβολές του Αχελώου, που αποτελούν το νοτιότερο τμήμα του νησιωτικού συμπλέγματος των Εχινάδων γνωρίζουμε, όπως αναφέραμε προηγούμενα, από τον Στράβωνα (C 458.19), τον Ηράκλειτο (Ομηρικά προβλήματα.45), τον Ευστάθιο (305,41.46 – 1782,3) και τον Ηλιόδωρο (5.17). Ο Στράβων αναφέρει ότι παλαιότερα ήταν περισσότερα αλλά πολλά δεν διακρίνονται πια εξ αιτίας των προσχώσεων του ποταμού. Εικάζεται ότι πήραν το όνομα τους από πανάρχαια ονομασία του Αχελώου (Θόας) ή ότι λέγονται έτσι διότι έχουν μυτερές κορφές (οξυκόρυφα). Θοόω=οξύνω, κάνω κάτι μυτερό.
Δορυφορική εικόνα 1 του Google Earth. Αριστερά της Οξειάς, οι εκβολές του Αχελώου ενώ πίσω και δεξιά της φαίνεται η προσχωμένη από τον Αχελώο νήσος Αρτεμίτα που σήμερα λέγεται Κοτσίλαρης (homericithaca.blogspot.gr)
Το μεγαλύτερο λέγεται Οξειά ή Οξειές όπως το λένε οι ναυτικοί. Ο πληθυντικός, θεωρούμε ότι επιβεβαιώνει την ταύτιση τους με τις Θοές νήσους βόρεια της Ηλιδας, αλλά και την ύπαρξη κι άλλων νησιών στο παρελθόν που η εμφάνιση τους άλλαξε σαν αποτέλεσμα προσχώσεων (Οδ. ο 299).
Σύμφωνα με τις καταγραφές Ελλήνων και Λατίνων ιστορικών η Οξειές βρίσκονται στο επίκεντρο μιας περιοχής όπου ανθούσε η πειρατεία, όπως μαρτυρουν οι Θουκυδίδης (Α 5,6), ο Ευριπίδης (Ιφιγένεια η εν Αυλίδι στ.283-288),και ο Τίτος Λίβιος (XXXVII.13.12).
Δικαιωματικά λοιπόν και ακολουθώντας την παράδοση τους, οι μνηστήρες διαλέγουν την Αστερίδα σαν την πιο κατάλληλη τοποθεσία για να στήσουν με το πλοίο την ενέδρα τους και να απαλλαγούν από τον Τηλέμαχο.
Εκεί, για 28 μέρες πάνω στις απότομες και ανεμόδαρτες κορφές, σάρωναν με το βλέμμα τους το πέλαγος για να να εντοπίσουν το πλοίο του Τηλέμαχου ανάμεσα στην Πελοπόννησο και στην Ιθάκη, που θα επέστρεφε από την Πύλο (Οδ. π 363-370). Τελικά, οι μνηστήρες, επέστρεψαν με άδεια χέρια στο λιμάνι του άστεως της Ομηρικής Ιθάκης (Οδ. π 342-370) όταν κατάλαβαν ότι το πλοίο του Τηλεμάχου τους είχε ξεφύγει μέσα στο σκοτάδι.
Η Αστερίδα - Οξειά. Σε πρώτο πλάνο ο φάρος που χτίστηκε το 1899. Στο βάθος αριστρά οι εκβολές του Αχελώου και δεξιά η προσχωθείσα νήσος Αρτεμίτα (homericithaca.blogspot.gr)
Η Οδύσσεια, το ταξείδι του Τηλέμαχου και οι συμβουλές της θεάς Αθηνάς μεταδίδουν πολύ σημαντικές πληροφορίες στους ναυτικούς της εποχής που θα μπορούσαν να συνοψιστούν ως εξής: “Προτίμησε να ταξιδέψεις με νοτιά από την Κρήτη ή την νότια Πελοπόννησο για τον βορρά, και κράτα την πορεία σου μακριά από την Αστερίδα που απέχει το ίδιο από την Ιθάκη και την Σάμο, διότι έχει δυο ασφαλή λιμάνια και ψηλές κορφές που προσφέρουν εξαιρετική ορατότητα, και μπορεί εκεί να στήνουν ενέδρα οι πειρατές”
Θεωρούμε λοιπόν ότι τα νησιά που η θεά Αθηνά συμβούλεψε τον Τηλέμαχο να κρατηθεί μακριά τους, είναι οι Θοές νήσοι, δηλαδή οι Εχινάδες και ότι ένα από αυτά είναι η Αστερίδα, που είναι η σημερινή Οξειά.
Γιατι δυσκολέυτηκε η έρευνα
Πριν προχωρήσουμε αναγνώστη, ας εξετάσουμε έναν από τους λόγους που μπέρδεψαν τους ερευνητές. Ο αρχαιολόγος Οδυσσέας Μεταξάς υποστηρίζει ότι ο επίμαχος στίχος (Οδ. δ 845) είναι εμβόλιμος.
μεσσηγὺς Ἰθάκης τε Σάμοιό τε παιπαλοέσσης,
μεταξύ της Ιθάκης και της βραχώδους Σάμου,
Η Οξειά απέχει περίπου το ίδιο από την Κεφαλονιά και την Ιθάκη και βρίσκεται στην μέση της πορείας των πλοίων που κατευθύνονται από την Πάτρα προς αυτά τα νησιά. Θα μπορούσαμε διευρύνοντας κάπως την ερμηνεία του επιρρήματος “μεσσηγύς”, να θεωρήσουμε ότι υποδηλώνει ότι η θέση της Αστερίδας είναι “εν τω μέσω, μεσάκις, μεσούντος, εν τη μεταξύ οδό, στην μέση της απόστασης” με τους δύο τόπους και όχι αναγκαστικά “ανάμεσα” από την Κεφαλονιά και την Ιθάκη. Ωστόσο, με ή χωρίς τον στίχο δ 845, η αποκάλυψη της Αστερίδας δεν επηρεάζεται.
Η Αστερίς - Οξειά είναι “εν τω μέσω, μεσάκις, μεσούντος, εν τη μεταξύ οδό, στην μέση της απόστασης” με την Κεφαλονιά και την Ιθάκη και λιγότερο με την Λευκάδα (homericithaca.blogspot.gr)
Φαίνεται ότι στα ιστορικά χρόνια η ανάγκη προσαρμογής της τοπογραφίας των νησιών, οδήγησε τους μεταγραφείς στην Αλεξανδρινή περίοδο να εκμεταλλευτούν την θέση του Δασκαλιού και να το βαφτίσουν "Αστερίδα". Το ότι ο Στράβων δεν κάνει κάποια αναφορά ή σχόλιο στο επίρρημα “μεσσηγύς”, σημαίνει ότι πιθανώτατα αυτό προστέθηκε μετά από την εποχή του.
Είναι πολύ πιθανόν ότι μια τέτοια η "επαλήθευση" της Ομηρικής τοπογραφίας, εξυπηρετούσε τα συμφέροντα κάποιας ή κάποιων μεγάλων δύναμεων στα ιστορικά χρόνια. Αυτή η πρακτική με την παρείσφρηση εμβόλιμων στίχων για να δικαιολογείται η ταύτιση της Ομηρικής Ιθάκης με αυτήν των ιστορικών χρόνων, έχει δημιουργήσει μεγάλη σύγχυση κι έχει οδηγήσει για αιώνες την έρευνα σε αδιέξοδο.
(Κάτι αντίστοιχο φαίνεται ότι συνέβη και στην περίπτωση της “ούδ’ ευρείας” Ιθάκης, που τελικά ήταν “ευρεία”. Η μελέτη του ομηριστή Δρ. Βαγγέλη Πανταζή, συνετέλεσε αποφασιστικά στο να ξεπεραστούν προβλήματα ερμηνείας που κληροδότησαν παλαιότεροι ερευνητές- “Το μέγεθος της Ομηρικής Ιθάκης” Κεφαλληνιακά Χρονικά τόμος 8 σελ.267-274 Αργοστόλι 1999).
Ας δούμε την περιγραφή του Ομήρου για την Αστερίδα στους στίχους (Οδ.δ 844-847):
ἔστι δέ τις νῆσος μέσσῃ ἁλὶ πετρήεσσα,
μεσσηγὺς Ἰθάκης τε Σάμοιό τε παιπαλοέσσης,
Ἀστερίς, οὐ μεγάλη· λιμένες δ᾽ ἔνι ναύλοχοι αὐτῇ
ἀμφίδυμοι· τῇ τόν γε μένον λοχόωντες Ἀχαιοί.
Υπάρχει κάποιο νησί μεσοπέλαγα βραχώδες
μεταξύ της Ιθάκης και της βραχώδους Σάμου,
το όνομά του είναι Αστερίς. Δεν είναι μεγάλο νησί αλλά έχει λιμάνια ασφαλή και αμφίδυμα
(το ένα λιμάνι αντίθετα από το άλλο). Εκεί τον παραμόνευαν οι Αχαιοί.
Δορυφορική εικόνα 2 του Google Earth. Το κόκκινο βέλος δείχνει την πλεύση του Τηλέμαχου από τις Φεές (Κατάκολο) στην "πρώτη ακτή" της Ιθάκης (Σκάλα Κεφαλονιάς). Η Αστερίς - Οξειά (με κίτρινο) λίγο αριστερά από το κέντρο της εικόνας ελέγχει όλη την θαλάσσια περιοχή της εισόδου και εξόδου του Πατραϊκού (Γιάγκος Μεταξάς)
Ας δούμε πώς περιγράφει την Οξειά σαν μια από τις Εχινάδες, ο ιστορικός Αντώνιος Μηλιαράκης, που επαναλαμβάνει, χωρίς να ξέρει ότι αναφέρεται σε ένα τόσο σημαντικό τοπόσημο της Ομηρικής γεωγραφίας, τα ίδια ακριβώς γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά του Ομήρου:
“Αι Εχινάδες πρόσκεινται τη μεσημβρινοδυτική παραλία της Ακαρνανίας… Πάσαι αι νησίδες αύται αποτελούσι δύο κυρίως αθροίσματα... Μεσημβρινωτάτη πασών είναι η Οξεία ή κοινώς προφερομένη Οξειά. Κείται απέναντι του μεσημβρινοανατολικού ακρωτηρίου της Ακαρνανίας της Σκρόφας. Η νήσος αύτη, ως και το όνομα αυτής δηλοί, είναι τραχεία και απότομος καθ` όλον αυτής το μήκος, έχουσα προς Β οξείαν υψηλήν κορυφήν ύψους 426 μέτρων. Έχει περιφέρειαν 6 μιλίων και μήκος από Β προς Μ 4,650 μέτρων, πλάτος δε μέγιστον είς το βόρειον τμήμα 1,250, είς το μεσημβρινόν δε 620, εμβαδόν δε 5,4 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Σύγκειται δ` εκ δύο τμημάτων συνδεομένων δια στενωτάτου ισθμού μήκους 300 μέτρων περίπου εκατέρωθεν του οποίου σχηματίζονται αμφίδυμοι κόλποι... Εν αυτή τρέφονται ποίμνια αιγοπροβάτων, σπείρονται δε και δημητριακοί καρποί... Οι εν αυτοί ολίγοι γεωργοί και ποιμένες υδρεύονται εκ δεξαμενών...”
(Αντώνιος Μηλιαράκης, «Γεωγραφία Πολιτική Νέα και Αρχαία του Νομού Κεφαλληνίας» σελ. 164 Αθήνα 1890)
Η Αστερίδα και οι αμφίδυμοι και ναύλοχοι λιμένες
Με την έννοια “αμφίδυμος” οι αρχαίοι Ελληνες προσδιόρισαν με ακρίβεια τα λιμάνια και τις ακτές που βρίσκονται σε διαμετρικά αντίθετη πλευρά το ένα από το άλλο (εκατέρωθεν) και συνδέονται με πολύ στενό ισθμό.
Αντίστοιχες αναφορές για αμφίδυμα λιμάνια και ακτές συναντάμε στον Απολλώνιος τον Ρόδιο (Αργοναυτικά Α 937-941) και στον Στράβωνα (C 257)
Με την έννοια “ναύλοχος” προσδιόρισαν τα λιμάνια εκείνα μέσα στα οποία “τα πλοία μπορούν να ενεδρεύουν και να μην γίνονται αντιληπτά”. Η ιδιότητα αυτή των λιμανιών των Εχινάδων, μαρτυρούνται από τον Καλλίμαχο (“Εις Δήλον” στιχ. 155) και από τον Στράβωνα (459.21), επαληθεύντας την Ομηρική περιγραφή σχετικά με την Αστερίδα.
Δορυφορική εικόνα 2 του Google Earth. Η Αστερίς - Οξειά και οι αμφίδυμοι και ναύλοχοι λιμένες (homericithaca.blogspot.gr)
Αστερίς λεγόταν και η Οξειά
Η Δήλος, η Κρήτη και η Ρόδος λέγονταν Αστερίς, όπως γνωρίζουμε από τον Πλίνιο (Pliny: Natural History II (V 36,1), (ΙV 66) Harvard University Press 1947 και τον Ησύχιο (ΗΣΥΧΙΟΥ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΩΣ ΛΕΞΙΚΟΝ. Σελ.246 Γεωργιάδης 1975). Το όνομα φαίνεται ότι χαρακτήριζε ευδιάκριτα τοπόσημα που χρησίμευαν σαν σημεία προσανατολισμού και πλοήγησης για τους ναυτικούς όπως οι φάροι. Σαφής είναι η αναφορά του Στράβωνα (C 486.4) όπου λέει ότι: “η Δήλος βρίσκεται σε επίκαιρο σημείο για όσους ταξιδεύουν προς την Ασία από την Ιταλία και Ελλάδα”.
Για τους ίδιους αυτούς λόγους ονομάστηκε Αστερίς και η Οξειά των Εχινάδων. Με την δεσπόζουσα γεωστρατηγική της θέση, από όπου ελέγχεται η είσοδος και η έξοδος στον πατραϊκό κόλπο, βρίσκεται περίπου στην μέση της πορείας των πλοίων από την Πάτρα προς τα νησιά Κεφαλονιά, Ιθάκη και Λευκάδα. Με το ύψος των κορφών της και τα ναύλοχα λιμάνια της ήταν φάρος, ορόσημο και σημείο αναφοράς. Γι’ αυτό και στην δυτική πλευρά της Οξειάς έχει κατασκευαστεί από το 1899, ένας από τους πιο σημαντικούς φάρους στο Ιόνιο.
Δορυφορικη εικονα 3 του Google Earth. Αστερίς - Οξειά. Από τις ανεμόδαρτες κορφές της ελέγχεται απόλυτα ο θαλάσσιος χωρος ανάμεσα στην Πελοπόννησο και στα νησιά του κεντρικού Ιονίου. Σε πρώτο πλάνο φαίνονται οι εκβολές του Αχελώου και η προσχωθείσα Αρτεμίτα, τώρα Κοτσίλαρης. Στο βάθος η Ζάκυνθος και δεξιά η νότια Κεφαλονιά (Γιάγκος Μεταξάς)
Ο Ομηρος, μέσα από τους στίχους (Οδ. α, 178-186) μας πληροφορεί ότι ο Αντίνοος από τον χώρο του μεγάρου, είδε το πλοίον των μνηστήρων να έρχεται από την Αστερίδα προς το λιμάνι του Αστεως της Ιθάκης και να μαζεύει το πανί του, ενώ οι ναύτες είχαν τα χέρια τους στα κουπιά.
Η παρακάτω φωτογραφία αποκαλύπτει την θέα από εκεί όπου θεωρούμε ότι βρίσκεται το μέγαρον του Οδυσσέα στο Αστυ της Ομηρικής Ιθάκης, σε σχέση με το λιμάνι του Ρείθρου και την Οξειά – Αστερίδα που καλύπτει τον ορίζοντα.
Το φαράγγι του Πόρου στην ΝΑ Κεφαλονιά και στο βάθος η Αστερίδα - Οξειά (homericithaca.blogspot.gr)
Μετά από την προσεκτική μελέτη και ανάλυση όλων των πληροφοριών που παραθέσαμε, φαίνεται ότι για να διεκδικήσει ένα τοπόσημο τον τίτλο της Ομηρικής Αστερίδας, θα πρέπει να πληροί τις παρακάτω 10 προϋποθέσεις:
- Να είναι νησί (Οδ. δ 844)
2. Να είναι πετρώδες (Οδ. δ 844)
3. Να διαθέτει δύο ασφαλή αμφίδυμα και ναύλοχα λιμάνια (Οδ. δ 846-847)
4. Να έχει ανεμόδαρτες και οξυκόρυφες βουνοκορφές και ακρωτήρια (Οδ. π 365)
5. Να είναι όχι πολύ μεγάλο (Οδ. δ 844)
6. Να βρίσκεται μισοκάναλα στον πορθμό που ταξιδεύουν τα πλοία από την ΒΔ Πελοπόννησο για την Κεφαλονιά και την Ιθάκη (Οδ. δ 671)
7. Να ανήκει σε ένα ευρύτερο σύμπλεγμα νησιών (Οδ. ο33 )
8. Να βρίσκεται σε θέση που να δικαιολογεί το πέρασμα του πλοίου του Τηλέμαχου προς την Ιθάκη ή την Εφύρα της Θεσπρωτίας (Οδ. β 328-329)
9. Να είναι “εν τω μέσω, μεσάκις, μεσούντος, εν τη μεταξύ οδό, στην μέση της απόστασης” (μεσσηγύς) από την Ομηρική Ιθάκη (Κεφαλονιά) και την Σάμο (Ιθάκη) (Οδ. δ 845)
10. Να μπορεί να φιλοξενήσει επί 28 ημέρες τους μνηστήρες (βλέπε περιγραφή Αντώνη Μηλιαράκη)
Τελικές σκέψεις
Το μόνο νησί που πληροί όλες τις προυποθέσεις του ομηρικού κειμένου και που έχει διαδραματίσει διαχρονικά έναν πολύ συγκεκριμένο ιστορικό και γεωγραφικό ρόλο, έτσι ώστε να μας δίνει την δυνατότητα να υποστηρίξουμε, πέρα από κάθε λογική αμφιβολία, ότι αυτό είναι η Ομηρική Αστερίς, είναι η νήσος Οξειά του συμπλέγματος των Εχινάδων.
Για μια πληρέστερη παρουσίαση:
Τέλος πρώτου μέρους
α) … «ναιετάω δ᾽ Ἰθάκην ἐυδείελον»·
… «Κατοικώ στην Ιθάκη την ευδιάκριτη (ξέφαντη)»,
β) … «αὐτὴ δὲ χθαμαλὴ* πανυπερτάτη εἰν ἁλὶ κεῖται».
… «Αυτή δε η πλέον απόμακρη και (προ)εξέχουσα (των άλλων νήσων) στο πέλαγος, κείται».
Το μεγάλο λάθος όμως του ερευνητή ως πρός τα χαρακτηριστικά του προσδιορισμού της Λευκάδας σαν Ομηρικής Ιθάκης, είναι ότι δεν λαμβάνει στα υπ΄ όψιν πως οι Λευκάδιοι πιθανόν λόγω συγχύσεως εξέλαβαν και προσμέτρησαν το Καρπενήσι σαν Καρπερό – νησί, προς τα Ανατολικά τους.!! Έ γίνονται και αυτά τα λάθη καμιά φορά… Χα χα χα.
Αν και η μετάφραση των παραπάνω δεν με ενοχλεί ιδιαίτερα, μια δική μου βρίσκεται στο: www.portoassos.gr/ομηρική-ιθάκη-κατά-τον-οδυσσέα/
Όπως και για την συγκεκριμενοποίηση από τον Ησίοδο της Ομ. Ιθάκης σαν τμήμα της Κεφαλληνίας στο:
www.portoassos.gr/ησιόδου-ιθάκης-αποκάλυψη/
Ρόκκος Σπύρος.